Шарга нутгийн хүмүүс эрт үеэс мал маллах, тариа тарих, ан гөрөө хийх зэрээр амь зууж аж төрж байсан нь түүх археологийн материалаар нотлогддог. Шарга нутгийнханы удам угсаа бол эрт дээр үед эзэн Чингэстэй найрамдаж явсан Хутуга Бэки болон хожим Манжийн эзлэн түрэмгийлэгчдийн эсрэг эх орон нутаг усныхаа тусгаар тогтнол, халдашгүй бүрэн бүтэн байдлын төлөө тэмцэж явсан Ойрадын Галдан бошигт хаан, Хойдын Амарсанаа баатар нарын үр сад бөгөөд баруун монголын өөлд ястнууд юм. 12-р зууны эцэс 13-р зууны эхээр Ойрадууд/өөлд, баяд, дөрвөд, торгууд, хойд, захчин, мянгад, урианхай, тува/-г Хутуга бэки гэдэг хүн толгойлон захирч байжээ. Чингэс хаан 1206 онд их монгол улсыг байгуулж хаан ширээнд суусны дараа ууган хүү Зүчид баруун гарын цэргийг захируулан өгч явуулсанд Хутуга бэки Ойрад түмнээ толгойлон угтан авч дагаар орсноор Чингэс хаана Хутуга Беки ноёны хүч зүтгэлийг өндрөөр үнэлж түүний 2 хүүд өөрийн болон Зүчийн охиныг хатан болгон өгч худ ургийн холбоотой болцгоосон байна . Хойдын Хутуга Бэкийн хүү Иналчид Чингэс хааны охин Цэцейхэнийг, түүний ах Төрөлчид Зүчийн охин Хулуйханыг хатан буулгаж өгсөн гэж эртний монголын хаадын үндэсний их шар тууж гэдэг зохиолд өгүүлжээ. Чингэс хааны үе залгамжлагчид Ойрадуудтай ураг барилдаж байсан учир Чингэс хаан Ойрадуудыг их монгол улсын баруун жигүүрт багтаах болсон байна 17-р зууны эцсээр өөлдийн Галдан бошигт хаан Ойрад аймгуудыг нэгтгэн Зүүн гарын хаант улсыг байгуулжээ.Түүнээс хойш монгол үндэсний нэг хэсэг салбар болсон Ойрадчуудыг Монголын түүхэнд Ойрад дөрвөн ойрад, дөрвөн түмэн ойрад/ буюу баруун монгол гэж нэрлэх болжээ. 17-р зууны сүүлч буюу 1696 онд Галдан бошигт хаан Тэрэлжийн зүүн модны дайнд Манжийн цэрэгт ялагдсаны дараа хүч нь сарниж тарж бутарсан ба өөрөө хэсэг цэрэг албат иргэдээ дагуулж баруун зүг хөдөлж 1697 оны билгийн улирлын гурван сард Хасагт хайрхан, Хар азаргын нуруу, Шаргын говьд ирж хэсэг зуур нутаглан амьдарч байжээ.Энд зарим хэсэг нь нутагшин үлдсэн ба Галдан бошигт хаан 1697 оны билгийн улирлын 13-ны өдөр одоогийн Говь-Алтай аймгийн Тонхил сумын нутаг Ац уул, Амттай нуур, хэмээх газар таалал төгсчээ. Галдан бошогт хаан ийнхүү дайн тулалдаанд орж нүүдэллэж шилжиж явахад түүний цэрэг дайчид, албат иргэдээс тасарсан айл өрхийн нэг хэсэг нь Хасагт хайрханы өвөр бэл, Гурван шарын гол, Шаргын говь, Гурван жаргалант тухайлбал Хойт, Урд гол, Баян гол, Гаталга, Дотуур ширэг, Булаг, Өндөр нуруу, Өгөөмөр зэрэг газруудаар нутагшин суусан ба эдүгээ хүртэл үе уламжлан амьдарч байгаа болно. Нөгөө талаар 17-р зууны сүүлчээр халхын дотор орж ирсэн хойдууд одоогийн Шарга нутгаар амьдран суух болсон байна.Өөрсдийгөө Галдан бошготын дайны хөлөөр халхад ирсэн хойдууд гэж ахмад буурлууд ярьдаг ба манай Шарга нутгийнхан эрт үеэс ялангуяа Галдан хаан, Амарсанаа баатрын үед дайны хөлд тасарч салж зуун, баруун талаас нүүдэллэн ирж суурьшсан өөлд, хойдуудын тасархай юм.Өөлд, хойдууд халхчуудын дотор олон зуун жил амьдран суухдаа зан заншил, онцлогоо мартаж, өв соёл, уламжлалаар халхчуудтай бараг адил болжээ.Харин хэл ярианы аялгын ялгаа ажиглагддаг болно. 18-р зууны үе буюу 1754 онд хойдын ноён Амарсанаа 5000 хүртэл цэрэгтэй болсон байна.Манжийн түрэмгийллийг эсэргүүцсэн Амарсанаагийн тэмцлийг хойдууд бүгдээрээ талархан дэмжиж байсан учир Манжийн эзэнт улсын эрх баригчид тэдний нэлээдийг цэргийн хүчээр устгасан ба үлдсэн хэсгийг ар, өвөр монгол, хятадын зарим мужид тараан цөлж, бусад нь сарнин бутарч дуртай газрууддаа суурьшин амьдаржээ.Тэд нарын нэг хэсэг нь Шарга нутагт оршин амьдрах болсон байна. Энэ үед хойдын хошууг Лувсан гэгч нутгийн ноён захирч байсан бөгөөд Засагтхан аймгийн нутагт тэднийг ирж сууршихад нэг хошуу болгон Лувсангийн хүү Галдандаржаа гэдэгт захируулж, түүнийг засаг ноёноор өргөмжилж байжээ.Түүний дараа Мол Зориг гэдэг хүн Шарга нутгийнхныг олон жил захирч байсан байна.Энэ хошууг дараа нь Засагт хан аймгийн Сүжигт гүний хошуу гэж нэрлэх болсон байна. Ардын засгийн өмнө энэ хязгаар нутгийн хүмүүс гадаад, дотоодын ноед феодалуудын дарлал мөлжлөггийн хүнд бэрх нөхцөлд амьдарч байсан.Тэр үед Хятадын шунахай худалдаачид бараа, мөнгө зээлж хүүлэгчид Шарга нутгийн үржил шимт хөрс, өвс бэлчээр сайтай нутагт суурьшиж эд таваараа өндөр үнээр худалдаж мал, ноос үс, түүхий эд, ангийн арьсыг маш хямд үнээр авч байжээ.Хятадын хэд хэдэн том пүүсүүд байсан ба түүний дотор Дашинхүй гэдэг том пүүс Шарга нутагт суурьшин газар тариалан эрхэлж, мал өсгөж байжээ.Нутгийн ардууд тэдний малыг маш хямд үнэ хөлсөөр хариулж, хоол унд,хар бор ажлыг хийж зарцлагдаж байсан байна.Жишээ нь: Шаргын голын эвдэрхий байшинтад 200 гаруй га талбайтай тариалангийн газрыг Самбуу гэгч/монгол нэртэй/хятад данжаадтай пүүс эзэмшиж байсан ба Хоёр байшингийн орчим Дашинхүйгийн суурин хүртэл эзэмшиж байсан барилга байшингийн суурь одоо хүртэл байдаг. Шаргачууд өвгөд дээдэс бол баруун Монголын ард түмний үндэсний баатар Өөлдийн Галдан бошогт, Хойдын Амарсанаа нарын удирдлагаар Монгол эх орныхоо халдашгүй дархан байдлын төлөө Манжийн эзлэн түрэмгийлэгчдийн эсрэг явуулсан дайн, тулалдаанд идэвхтэй оролцож яваад цагийн эрхээр тасран үлдэж Шарга нутагт аж төрж амьдран суусан Өөлд, Хойд удам угсааны хүмүүс юм. 1755 оноос хойш 160 гаруй жил өнгөрсний дараа 1918 онд Хантайшир уулын аймгийн Сүжигт гүний хошуу 600 орчим хүн амтай, жижигхэн хошуу болж удалгүй 1921 онд хошуудыг уул усаар нэрлэх болж Сүжигт гүний хошууг Батхайрхан уулын/нутгийн хүмүүс Алаг хайрхан гэдэг/ хошуу хэмээн нэрлэжээ 1924 онд олон хошуудыг нийлүүлж Гурван сайхан жаргалант уулын хошуу/одоогийн Хөхморьт, Баян-Уул, Жаргалан,Шарга сум/ гэж нэрлэх болсон байна. 1931 онд Хантайшир уулын аймгийн Гурван сайхан жаргалант уулын хошуунаас 5 баг, 447 өрх, 1400 хүн ам, 41.1 мянган толгой малтай Хасагтжаргалан сумыг байгуулсан бөгөөд 1960-аад он хүртэл тус сум энэ нэрээр явж байгаад 1959 оны 12-р сард Шарга сумыг Хасагтжаргалан сумаас таслан сумын төвийг Хойт голоос нүүлгэн Баян голын аманд, Хасагтжаргалан сумыг Дунд шарын аманд суурьшуулсан болой. 1960 оны 3-р сард Хасагтжаргалан, Овоот, Хамтын хүч сумдыг татан буулгаж Шарга сумд шилжүүлсэн юм. Одоогийн Шарга сумын үе үеийн ард түмэн 1755 оноос одоо хүртэл газар нутаг, уул, ус, байгалийн баялаг, ан амьтдыг эзэмшин эдэлж, хэрэглэж, хайрлаж, хамгаалж явснаас улбаалан авч үзвэл 256 жилийн үүх түүхтэй сум юм. 1924 оны 08 сард тус сум үүсгэн байгуулагдаж анхны даргаар Балингийн Дэндэв ажиллаж байлаа. Сумын даргаар ажиллагсад Загдын Жаргал, Балдангийн Луудорж, Лүмбээгийн Батжаргал, Шинэнгийн Орос, Даваагийн Дашжав , Дорлигжавын Чинчулуун, Дүгэрийн Чойжилсүрэн Бампилийн Дэжид, нарыг нэрлэж болно. Хамгийн олон жил даргаар /1928-1938 онд/ Балдангийн Луудорж ажилласан түүх бий. Шарга сумын уугуул угсаатан отог, овгийн бүтцийн талаар авч үзвэл Шарга сумын хүн ам угсаатны хувьд нийтдээ халх юм. өөлд их өөлд бага өөлд хойд их хойд бага хойд хиа нар Боржгин Жалайр Их мянган Дөчин луужин оросынхон тугтан тугчин уваши утай харчин хөрлөгийнхөн хотгойд урианхай шинэчүүл зэрэг 20 гаруй овгоос бүрддэг байна. Өөлд, Хойд овгийнхон тус сумын Баян гол нутгаар зонхилдог гэж хэлж болно. Тус сумын “Говийн хөгжил” нэгдэл 1954 оны 8 сарын 15-ны өдөр “Баянголын дэнж” гэдэг газар байгууллагджээ. Анхны даргаар Сүрэнжавын Хараавч гэдэг хүн ажилласан байдаг. Сум, нэгдлийн даргаар ажилласан ажиллагсдыг нэрлэвэл: Додгон-ойдов, Гомбын Лодойхүү, Бадамын Лувсан, Дорлигжавын Чинчулуун, Бампилын Дэжид, Рэнхүүгийн Батаа, Баярмагнай, Бизъяа, Сүрэнгийн Жадамбаа, Д.Балсанжав, Даваасамбуугийн Гомбожав нар юм.